Hava Kirliliği Nedir?
Atmosferde bulunan partikül veya kirletici gaz yoğunluğunun canlıların sağlığına zarar verecek veya maddi hasar oluşturacak duruma ulaşmasıdır. Kısaca hava kirliliği, havada sağlık riski oluşturan seviyelerde toksik kimyasalların veya bileşiklerin varlığı olarak tanımlanabilir. Hava kirliliği, havada genellikle bulunmayan ve havanın kalitesini düşüren veya yaşam kalitesinde zararlı değişikliklere neden olan kimyasal veya bileşiklerin bulunmasıdır.
Hava kirliliği direkt olarak sadece insana etki etmez dolaylı olarak stratosfer ve trofosfer arasında bulunan ozon tabasına ve atmosfer sıcaklığına da etki eder. Bu etki uzun vade de olsa da geri dönüşümü de bir o kadar zordur.
Hava Kirliliğine Neden Olan Kirletici Kaynakları Nelerdir?
Hava kirliliği kaynaklarını doğal veya yapar kirlilik olarak ikiye ayırabiliriz.
Doğal kirletici kaynaklara olarak, volkanlar, tozlar, orman yangınları, yeraltı volkanik patlamaların su yüzeyinden atılmaları, sismik hareketler, jeotermik hareketler, şiddetli rüzgâr olayları veya kuru bölgelerden gelen doğal partiküllerin atmosferde asılı kalması veya taşınmasıdır.
İnsan kaynaklı kirleticilerin oluşturduğu kaynaklar yapay kaynak olarak tanımlanmaktadır. Toplamda sanayi, ısınma ve ulaşım olmak üzere 3 ana başlıktan oluşmaktadır.
Sanayi Kaynaklı
Yapay kirletici kaynaklarından sanayi kirletici kaynakları, fabrikalar, sanayi ve enerji santralleridir. Bu işletmelerde üretim yapmak için gerekli olan enerjiyi sağlamak amacıyla kullanılan yakıttan atmosfere kirletici çıkmaktadır. Ayrıca, noktasal olarak katı atıkların fırınlarda ve açık arazide yanması sonucu da kirlenme oluşmaktadır. Yine benzin, boya maddeleri ve kuru temizleme çözeltileri gibi organik maddelerin buharlaşmasından noktasal veya alansal olarak kirlilik meydana gelmektedir.
Isınma Kaynaklı
Konut veya işyeri ısıtılmasında ve enerji temininde kullanılan fosil yakıtlar nedeniyle oluşan kirleticiler ısınmak kaynaklı kirleticiler olarak sınıflandırılmaktadır. Genellikle fosil yakıtların yakılması ile oluşur ve en büyük pay kömür ve petrole aittir. Kullanılan yakıtın kalitesine göre bu tür kaynaklardan gelen hava kirliliği üzerine etkileri de oldukça değişkenlik göstermektedir.
Ulaşım Kaynaklı
Ulaşım amaçlı kullanılan prosesler sonucu ortaya çıkan kirleticiler ulaşım kaynaklı kirleticiler olarak sınıflandırılmaktadır. Yolcu ve yük taşıyan araçların oluşturduğu kirlilik başlıcalarıdır. Bunlar benzinli, mazotlu ve gaz tribünlü içten yanmalı motorla çalışmaktadırlar.
Tüm bu kirletici kaynaklarından Kükürt Dioksit (SO2), Azot Dioksit (NO2), Ozon (O3), İnorganik Asitler (HCl, HF), Hidrojen Sülfür (H2S), Benzen, Toluen, Etilbenzen, Ksilen, Partikül Madde (PM10 ve PM2,5), Ağır Metaller, Karbonmonoksit (CO), Benzo(a)Piren, Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH) kirleticileri atmosfere salınmaktadır.
Not: İnsan sağlığı üzerinde çok etkisi olan ama bu zamana kadar dikkat edilmeyen PM 2,5 için detaylı yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.
Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığına Etkileri Nelerdir?
Hava kirliliğinin insan sağlığı üzerinde direkt olarak ciddi etkileri vardır. Maruziyet düzeyine ve solunan kirletici türüne bağlı olarak, bu etkiler öksürük ve solunum yolunun tahrişi gibi basit semptomlardan astım ve kronik akciğer hastalıkları gibi akut durumlara kadar değişebilir.
Çeşitli hava kirleticilerine uzun süre maruz kalmaya bağlı olarak cilt sorunları ve tahrişler gelişebilir ve hava kirleticileri solunduktan sonra çeşitli kanser formları gelişebilir.
Kirleticilerin boyu ile suda çözünmelerine oranında sağlığa olumsuz etkileri vardır. Büyük partiküller nazofarenksi geçemezken PM 2.5 altında kalan ajanlar Akciğer dokusuna geçebilmektedir. Eğer bireyde solunum sistemi rahatsızlığı varsa etkenlerin limit değerli dolaysıyla daha düşük olmakta veya diğer bir değişle sağlık problemleri sağlıklı bir bireye göre daha erken yaşta ortaya çıkabilmektedir.
Ayrıca dolaylı olarak stratosfer ve trofosfer arasında bulunan ozon tabasına ve atmosfer sıcaklığına da etki eder. Bu etki uzun vade de olsa da geri dönüşümü de bir o kadar zordur. Dolayısıyla belki bir süre sonra küresel ısınma nedenli veya sera gazlarının etkisi nedeniyle sağlıklı beslenme ve su bulunamayacak. Dolaylı olarak insanlık büyük ölçü de etkilenecektir.
Hava Kirliliğinin Azaltılması İçin Neler Yapılmalı?
Hava kirliliğinin azaltılması aslında hem bireysel hem de devlet yönetimleri ile beraber hareket etmesi gereken çok önemli bir konudur.
Bireysel olarak neler yapılabilir?
Her şeyden önce hava kirliliği ile mücadelede bilinçli bireyler yetiştirilmelidir. Özellikle çocukların bu konuda duyarlı olmalarını sağlamak gelecek neslin bu konular üzerine daha etkin çözümler üretmeleri açısından önemlidir. Evleri ısıtmak amacıyla kullanılan kömürlerin düşük kalorili olmasına dikkat edilmelidir. Sobalı evlerde de düzenli olarak baca temizliği yapılmalıdır. Özel araç kullanımı azaltılmalı toplu taşıma tercih edilmelidir. Araçların bakım ve onarımları zamanında yapılmalıdır. Aslında atacağımız her adımda geleceğimizi düşünmeli ve ona göre karar vermeliyiz.
Yönetimler Neler Yapmalı?
Toplumda hava kirliliğinin engellenmesi konusunda farkındalık yaratacak projeler geliştirmeli ve yürütmelidir. Özellikle eğitim aşamasında genç nesillere durumun ne kadar kritik olduğunu bilinci verilmeli ve nasıl önlenebileceği konusunda yardımcı olmalıdır. Yeni binalarda temiz yakıtların kullanılması teşvik edilmeli ve bireysel ısınmaların önüne geçilmesi gerekmektedir. Özellikle sosyal yardımlaşma kömürlerinin kalitesine dikkat edilmelidir. Özel araç kullanımı azaltmak amacıyla daha fazla ve rahat toplu ulaşım araçları devreye alınmalı ve halk buna teşvik edilmelidir. Sanayi yerleşimleri mümkün olduğunca konutlardan uzak yerlere kurulmalıdır. Fabrika bacalarında uygun filtreler kullanılmalı, yakıt olarak da mümkün olduğunca doğal gaz tercih edilmelidir. Hava kirliliği ile mücadelede yeşil alanların artması büyük önem taşımaktadır. Bu sebeple ağaç dikimi yaygınlaştırılmalı ve yeşil alanların yok edilmesinden kaçınılmalıdır.
Bir çok şey daha eklenebilir. "Biz ve yönetimler neler yapabiliriz" sorusunun cevabı bir çok yazımda aynı maddeler oluyor aslında. Bunun nedeni o kadar basitki. Çok fazla tüketim toplumu olduk. Her şeyi tüketme ve atık oluşturma üzerine kurulu bir düzende yaşıyoruz. Sadece ben yapsam ne işe yarayacak diye düşünmemek lazım. Yapılan hesaplamalara göre sadece ev ısımızı 1 derece azaltsak toplamda % 7 oranında daha az fosil yakıt harcayacağız bu da hem ekonomik olarak avantaj sağlamış oluruz hem de dünyamızı bir o kadar az kirleteceğimiz anlamına gelir.
Geleceğine sahip çık..!
Comments