Dünyada her yıl 20-50 milyon ton arasında elektronik atık oluşmaktadır. Oluşan atıkların geri dönüşümü oldukça maliyetlidir ancak geri dönüştürülen bazı atıklar da oldukça değerlidir. Peki e atık nedir?
E Atık Nedir?
Elektronik atık veya e-atık, istenmeyen, çalışmayan ve esas olarak ömürlerinin sonuna ulaşmış elektronik ürünler için bir tanımlamadır. Teknoloji bu kadar yüksek bir hızda ilerlediğinden, birçok elektronik cihaz birkaç yıl kullanımdan sonra “atık” haline gelir.
Günlük hayatta kullandığımız televizyon, radyo, bilgisayar, yazıcı, çamaşır makinesi, buzdolabı vs gibi elektronik eşyalar, kullanım ömrü bittiğinde elektronik atık sınıfına girmektedir.
Elektronik atıkların çoğu, klorlu solventler, bromlu alev geciktiriciler, PVC, plastik, kurşun, berilyum, cıva ve kadmiyum gibi ağır metaller içerir. Bu materyaller eser miktarda olabilir, ancak herhangi bir malzemeye kontamine olduğunda, çevreye yönelik büyük tehdit oluşturabilirler.
Dünyada E Atık Oluşumu
Birleşmiş Milletler’in 2020 Küresel E-Atık İzleme Raporu’na göre her yıl kişi başı 7,3 kg elektronik atık üretiliyor. Yine aynı rapora göre, yalnızca 2019 yılında 53,6 milyon ton e-atık oluştu; bu atıkların ise %17,4‘ü resmi olarak geri dönüştürüldü.
Dünyada en fazla elektronik atık üreten ülke 7 milyon ton atık ile ABD. Onu 6 milyon ton ile Çin, 2.2 ton atıkla da Japonya izliyor. Türkiye, yıllık yaklaşık 500 bin ton atıkla en çok e-atık üreten ülkeler arasında 17. sırada yer alıyor.
Kişi başına düşen e-atık miktarının refah seviyesiyle doğrudan ilgisi olduğu biliniyor. Milli gelirin yüksek olduğu ülkelerde kişi başına düşen atık miktarı 29 kilograma kadar çıkıyor. Türkiye’de ise bu rakam 6,5 kg. En yüksek e-atık geri dönüşüm oranına sahip olan ülke %62,6 ile İsveç. Bu oran ABD’de %14, Çin’de %21, Japonya’da %23, Türkiye’de ise sadece %5.
Türkiye’de E Atık Oluşumu
Yapılan araştırmalara göre Türkiye’ de yaklaşık yıllık 500.000 ton e atık ortaya çıkmakta ve bu miktarın sadece 25.000 tonu (%5) geri dönüşüm firmaları tarafından toplanıp geri dönüştürülebilmektedir.
E - Atık Dönüşümü Neden Önemli?
Dünyadaki atıkların %1’ini elektronik atıklar oluşturur. Buna rağmen topraktaki tehlikeli madde kirliliğinin %70’ine e-atıklar sebep olmaktadır. E-atık geri dönüşümü, ömrünü tamamlamış elektronik eşyalardan değerli malzemelerin geri kazanılarak, yeni ürünlerde kullanılmasını sağlar. Böylece, enerji tasarrufu sağlanır, çevre kirliliğinin önüne geçilir. E-atık geri dönüşümü, büyüyen bir sektör olarak yeni iş imkanları ve geri dönüştürülen malzemeler için ikinci bir piyasa oluşmasını sağlar. E-atık geri dönüşümü gereksiz yere verimli topraklarımızın atıklarla dolmasını engelleyerek atık alanlarına olan ihtiyacımızı azaltır.
E-Atıklar Nasıl Geri Dönüştürülmeli?
E-atıkların uygunsuz bir şekilde imha edilmesi, çevreye geri dönüşü olmayan zararlar verebilir. Bu nedenle atıkların doğru yöntemlerle toplanmalar ve geri dönüştürülmeleri oldukça önemli.
E-atıkların geri dönüştürülme süreci diğer atıklara benzer şekilde işliyor. Ancak bu atıklar kendi aralarında daha çok çeşide ayrıldıklarından birtakım özel uygulamalar yapılması gerekiyor. Bu uygulamalar sonucunda ise elektronik aygıtların ham maddelerinin geri dönüştürülmesi sağlanıyor. Bu süreci iki kısa maddede özetleyecek olursak:
Bir tesiste toplanan elektronik atıklar; monitörler, aydınlatma cihazları, lambalar gibi farklı kategorilere ayırılırlar. Belirli bir kategoriye ayrılamayan atıklar tanımsız olarak adlandırılarak başka bir kategoride toplanırlar.
Farklı kategorilere ayrılan atıkların işe yaramayan kısımları imha edilir ve arta kalan plastik, demir, bakır gibi malzemeler işleme alınarak geri dönüştürülür.
E- Atıkların Geri Dönüşümünde Korkunç Gerçek Nedir?
Ürünler geri dönüştürülürken, alevle içerisinde bulunan plastikler eritilir. Eriyen plastik, ölümcül dioksin ve furanların havaya karışmasına neden olur. Ayrıca devre levhaları alev üzerinde eritilir ve asit banyolarıyla içerisindeki altın çıkarılır. Proses sırasında ortaya çıkan ölümcül toksinler çevreye atılır.
Geri dönüşüm tesisleri, insanları doğru şekilde yönlendiren, daha güvenli ve daha gelişmiş makineler kullanmaz. Çoğunlukla, değerli metalleri çıkarmak için çocukları kullanır. Bu işçiler bakır telleri ayırmak için PC’ lerin, dizüstü bilgisayarların ve elektrikli ekipmanların oluşturduğu atık dağlarına tırmanırlar. Bu tesislerdeki işçiler, günlük olarak tehlikeli kimyasallara maruz kalmaları nedeniyle kanser riski yüksektir. Bağışıklık sistemleri zayıfladığı için solunum, sinir, böbrek problemleri ve beyin hasarı oluşur.
Guiyu bölgesinde, zemin kurşun ve cıva gibi ağır metallerle doymuş halde, yeraltı suları ise bitkilerin etkilenmesine yol açacak kadar ağır metal içermektedir. Yer altı suları içilemez olarak kabul edilmektedir. Havadaki kurşun konsantrasyonu nedeniyle Guiyu’ daki çocukların %80’inden fazlası, kurşun zehirlenmesi, gelişimlerinin etkilenmesi, sinir sistemlerinin zarar görmesi ve zaman zaman konuşma yetilerinin etkilenmesi gibi sorunlarla karşılaşıyor.
E Atık Problemi Nasıl Çözülür?
E-atık sorununun çözümü eğitim ile başlar ve e atık nedir bilgisi sonucunda alışkanlıklar değişir. Çoğu insan bir gazete, şişe ve teneke kutu geri dönüşümü için eğitim almıştır. Doğada elektronik atıklar da gösterilecek çabayla doğru bir şekilde geri dönüştürülebilir.
Bazı belediyelerin e-atığı kabul eden transfer istasyonları vardır. Herhangi bir e-atık işlemcisinin güvenli bir şekilde imha edilmesi ve elektronik atıkların güvenli şekilde atılması için belgelenmiş prosedürlerin takip edilmesi önemlidir.
Birçok insanı etkileyen yasa dışı e-atık geri dönüşümünü engellemek için, saygın şirketlerle bilgisayarları ve cep telefonlarını elden çıkardığımızdan emin olmak her zamankinden daha önemli. Şirketler, e-atık bertarafı için sertifikalı programları kontrol etmeyi düşünüyor.
E-Atıkları Azaltmak İçin Neler Yapabiliriz?
E - atıklar asla çöp değildir, onların diğer atıklardan ayrı tutulması, özel konteynerlara atılmaları gerekir. Tıpkı diğer atık sorunlarında olduğu gibi e-atıkları azaltmak için de bireysel olarak yapabileceğimiz şeyler var.
Elektronik ürün atıklarınızı ayrı bir torbada tutarak, belediyelerin atık getirme merkezlerine, üreticiler ve lisanslı işleme tesisleri tarafından kurulan aktarma merkezlerine bırakabilir veya elektronik atık konteynerlarına atabilirsiniz. Hangi atığın nereye atılması gerektiği konusunda desteğe ihtiyacınız varsa bulunduğunuz ilin belediyesiyle veya ALO 181 Çağrı Merkezi’yle iletişime geçebilirsiniz.
Yeni bir elektrikli ve elektronik ürün satın aldığınızda, eskisini elektrik ve elektronik eşya dağıtıcılarına verebilirsiniz. Ayrıca çeşitli mağazaların ve markaların dönem dönem düzenlediği ‘’Eskisini getir, yenisini götür’’ kampanyalarından yararlanarak, hem atık bırakmamış hem de indirim kazanmış olursunuz.
Kommentare