Bor, canlıların beslenmesinde önemli bir mikro besin elementidir. Dünya Sağlık Örgütü, sağlıklı yetişkin bir insanın günlük olarak 1-13 mg bor alabileceğini belirtmiştir. Bor, genellikle bitkisel ürünlerde bulunduğundan, insanların bor etkisiyle karşılaşması sınırlı değildir. Kabuklu meyveler, baklagiller ve meyve-sebzeler, doğal maden suları, bor açısından zengin gıdalar arasındadır.
Bor Nedir?
Bor, atom numarası 5 olan ve atom ağırlığı 10.81g olan bir elementtir. Yoğunluğu 2.84g/cm3 olan bor, yarı iletken özelliklere sahip olan bir metal-ametal arası elementtir. Ergime noktası 2300 °C'dir.
Canlıların beslenmesinde bor, mikro besin elementleri kategorisine girer. Mikro elementler genellikle çok düşük miktarlarda dahi önemli etkilere sahiptirler ve optimum sağlık için gereken miktarları oldukça azdır. Ancak, bu tür elementlerin eksikliği veya fazlalığı sağlık üzerinde zararlı etkilere neden olabilir.
Bor Sağlığa Zararlı mı?
Bor, beyin fonksiyonları ve zihinsel performans için temel bir elementtir. Ayrıca kalsiyum, D vitamini ve diğer vücut minerallerinin düzenlenmesinde rol alarak kemik yapısını korur. Bazı kaynaklarda, bor tozlarına maruz kalan işçilerde sperm sayısında azalma ve cinsel performansta gerileme olduğu iddia edilmiştir. Ancak, yapılan pek çok araştırma, borun kısırlığa neden olmadığını göstermektedir. Prostat kanserini önlemede olumlu etkileri olduğu da belirtilmiştir. Ancak, aşırı bor alımının yetişkinlerde baş ağrısı, kusma, ishal, heyecan ve depresyon gibi etkilere neden olabileceği ve çocuklarda beyin zarı tahribine bağlı olarak havale, kanama gibi etkiler gözlemlenebileceği belirtilmektedir.
Bor, sağlık alanında göz iltihaplarında sterilizasyon gereci olarak, bazı merhemlerin yapımında ve nükleer tıpta borla nötron yakalanması terapisi (Boron Neutron Capture Therapy) ile kanser tedavisinde kullanılmaktadır.
Sınır Değer Nedir?
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre içme suyunda bulunan bor miktarı 0,1- 0,3 mg/L arasında değişmektedir. Yine Dünya Sağlık Örgütü’ne göre gıda ile bor alımı yaklaşık olarak 1,2 mg/gün olarak belirlenmiştir. Avustralya’da yapılmış bir çalışmada kişilerin diyetle aldıkları bor miktarı ortalama 2,22 mg/gün olarak tespit edilmiştir. Besin ve su ile bor alımı coğrafik koşullara ve diyetsel özelliklere bağlı olarak değişse de günlük toplam 1-7 mg bor alımının olduğu bildirilmektedir. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (European Food Safety Authority, EFSA) içme sularının günlük bor alımımıza 0,2-0,6 mg/gün olacak şekilde katkı yaptığını bildirmektedir.
Vucütta nasıl emilir?
Bor, genellikle gastrointestinal sistemden borik asit olarak hızlı ve büyük bir kısmı (>90) emildiği, çeşitli farmakokinetik çalışmalarla belirlenmiştir (Jensen et al., 1984). Job (1973) tarafından yapılan bir çalışmada, gönüllü bireylere 2 hafta boyunca günlük 100 mg bor verilmiştir. İçme sularıyla birlikte verilen borun %94'ünün bu bölgede emildiği rapor edilmiştir. Culver et al. (1994) tarafından insanlar üzerinde yapılan bir araştırmada ise 3,3 - 18 mg/m3 boraksa maruz kalan bireylerde, borun solunum yoluyla organizmaya alındığı gözlemlenmiştir. Çocuklar, yetişkinler, tavşanlar ve fareler üzerinde yapılan pek çok araştırma, borun hasar görmemiş deri yoluyla emilmediğini göstermektedir (Friis-Hansen, 1982).
Vücutta Nasıl Dağılır?
Borun insan dokularında ve vücut sıvılarında bulunduğu, besinler ve içme sularıyla alımının normal bir sonucu olduğu belirtilmektedir. Bor özellikle kemiklerde birikim yapabilirken, kas, doku, kalp, akciğer ve bağırsak gibi diğer dokularda daha az miktarda bulunmaktadır.
Metabolizması Nasıldır?
Boratlar düşük konsantrasyonlarda emildiğinde mukozal yüzeylerde ve fizyolojik pH'da borik aside dönüşür. Borik asidin doğal olarak farklı biyolojik moleküllerle kompleksler oluşturabileceği belirtilmektedir. Bu konuda yapılan deneysel çalışmalar, borik asidin hidroksil, amino ve tiyol gruplarına ilgi gösterdiğini ortaya koymuştur (U,S,E,P,A, 2004).
Vücuttan Nasıl Atılır?
Bor bileşiklerinin insanlar ve hayvanlar için benzer şekilde eliminasyon gösterdiği bildirilmektedir. Organizmaya alınan borun çoğu, bağımsız olarak alınan yola bağlı olarak, genellikle glomerüler filtrasyon yoluyla vücuttan uzaklaştırılır. Farelerde insanlara göre borun eliminasyonunun 3-4 kat daha hızlı olduğu ve vücuda alınan borun %90'ından fazlasının ilk 24 saat içinde idrarla atıldığı rapor edilmiştir (Muray, 1998).
Sonuç olarak;
Yukarıda özetlenen çalışmalardan çıkarılan sonuca göre borun mineral ve steroid hormon metabolizmasını düzenlediği, kemik gelişimine katkıda bulunduğu, antioksidan etki gösterdiği, immün sistemi güçlendirdiği, yara iyileşmesini hızlandırdığı, enerji metabolizmasını düzenlediği, kanser riskini azalttığı, zihinsel performansı arttırdığı, anemiyi düzelttiği ve kilo alımını azalttığı görülmektedir. Ancak sağlık ve beslenme alanında henüz incelenmesi gereken pek çok husus bulunmaktadır. Bu nedenle konu ile ilgili klinik çalışmaların arttırılması ve etkili yolakların araştırılması gerekmektedir.
Kaynak:
Bor’un İnsan Beslenmesi ve Sağlığı Açısından Önemi - Ayten Demirtaş - 05.11.2010
Bor ve Sağlığımıza Olan Etkilerine Güncel Bir Bakış - Rüya Kuru , Ayşen Yarat
Comments